نام آوران و مشاهیر بم

ایرج بسطامی / داستان زندگی پرشور و غم استعداد ناکام ایران + فیلم

زندگی نامه ایرج بسطامی خواننده موسیقی سنتی ایران + فیلم / اگر زلزله رخ نداده بود یا آن شب ایرج در بم نبود، ایران ِ امروز می‌توانست همچنان از صدایی که شجریان آن را گوهر کمیاب می‌دانست، لذت ببرد.

در میان خوانندگان موسیقی سنتی ایران صداهای مختلفی پیدا می‌شود که هر کدام سلیقه‌های متفاوتی را به خود جلب کرده است. در این میان کمتر صدایی را می‌توان یافت که با وجود هم‌دوره بودن با چند تن از بزرگان موسیقی سنتی ایران، بتواند استعداد خود را نشان دهد و پیشرفت کند.

فیلم: روایت زندگی نامه ایراج بسطامی

دانلود فیلم زندگی نامه هنری ایرج بسطامی


دوره‌ای که ذهن‌ حساس‌ صاحبان‌ صدا و قریحه موسیقی، خواه ‌ناخواه زیر سیطره و سنگینیِ سایه‌ یـکی‌ دو تـن از بـزرگان صاحب‌ نام و شهرت قرار مـی‌گرفت، صـدا و آواز او، مال خودش بود و تنها از خود تقلید می‌کرد.
او ایرج بسطامی نام داشت، خواننده‌ای بی‌ادعا که در دوران فعالیت موسیقیایی خود دچار کمترین حاشیه‌ نشد و همواره فقط به دنبال رسالت خودش در هنر بود.

عکس ایرج بسطامی
ایرج بسطامی

زندگی نامه ایرج بسطامی

ایرج بسطامی اولین روز از آذرماه ۱۳۳۶ از خانواده‌ای هنردوست، در باغ شهر بم متولد شد.
ایرج این نیک‌‌بختی را داشت که برای شکوفایی استعداد بی‌مثالش در خانواده‌ای اهل موسیقی پرورش یابد. خانواده‌ای که از پنج سالگی او را با موسیقی آشنا کرد. پدربزرگ، پدر و عموی او مهم‌ترین معلمانش در دوران کودکی بودند.
تولد در چنین خانواده‌ای سبب شد تا او از همان کودکی به دنیای موسیقی و آواز علاقه‌مند شود. خانواده وی که متوجه این استعداد ذاتی در فرزندشان شده بودند، تصمیم گرفتند تا استعداد کودکشان را در مسیر صحیح آموزش قرار دهند. این‌گونه شد که ایرج بسطامی نخستین معلم آواز خویش را در خانه و در قالب پدر یافت.

او همچنین نزد عمویش یدالله بسطامی به فراگیری موسیقی پرداخت. یدالله بسطامی از استادان چیره دست و معلم موسیقی آن دوران بود. از این رو با تشکیل گروه موسیقی، ایرج بسطامی نیز به آنها ملحق شد و در رادیو و تلویزیون آن زمان به خواندن موسیقی پرداخت.

ایرج بسطامی
ایرج بسطامی در کنار ارگ قدیم

آشنایی ایرج بسطامی با محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان

ایرج بسطامی با کمک حسین سالاری از نوازندگان نامدار کرمان به کلاس آواز استاد محمدرضا شجریان راه یافت و به فراگیری آواز و ردیف‌های آوازی پرداخت. بسطامی در آن زمان با وجود مشکلات راه و مسافت زیاد، هفته‌ای یکبار به عشق فراگیری آواز از بم به تهران می‌رفت.
و البته نقطه عطف زندگی هنری ایرج بسطامی آشنایی او با پرویز مشکاتیان نوازنده‌ مشهور سنتور بود. ایرج در کنار این استاد چیره‌دست توانست فن تلفیق شعر و موسیقی را فرا گیرد.
ایرج بسطامی و پرویز مشکاتیان
عکسی از ایرج بسطامی و پرویز مشکاتیان

پرویز مشکاتیان از آشنایی با ایرج بسطامی چنین می‌گوید:

اولین بار ایرج را در خانه محمدرضا شجریان دیدم. در آن زمان ما چاووش را داشتیم. به خاطر شرایط اجتماعی آن زمان به خواننده‌های بیشتری با صداهای متفاوت نیاز داشتیم. من پشت در کلاس آواز استاد شجریان نشسته بودم تا هنرجوها مرا نبینند. ایرج آن‌قدر پاک و آرام بود که اصلا سرش را بلند نمی‌کرد و متأسفانه شـرایط‌ جـوری‌ بـود که قدرش آن‌جور که باید، شناخته نشد و خودش آن‌قدر متین بود که‌ در نهایت بـه هـر کاری تن نداد و این برای رسیدن به هدف متعهدانه و متفکرانه، ارزش محسوب مـی‌شود.

آشنایی با بسطامی و شناسایی استعداد بی‌نظیر ایرج در آواز، مشکاتیان را بر آن داشت که ضمن انتقال تجربیاتش به این آوازخوان تازه‌کار، با او همکاری‌های درخشانی نیز داشته باشد.


آغاز فعالیت هنری بسطامی

نخستین همکاری بسطامی با گروه پرویز مشکاتیان، اجرای آهنگ “افشاری مرکب” در تالار رودکی بود که چند شب اجرا شد. سبک نو و تازه ایرج در آرایه این آهنگ سبب شد تا با تیراژ گسترده‌ای در قالب نوار و سی‌دی روبرو شود.

آلبوم‌هایی‌ نظیر ‌سکوت‌، افشاری مرکب، افق مهر، مژده بـهار، تـحریر خـیال، رقص آشفته و فسانه، از جمله آثار ماندگار استاد بسطامی است.

‌آهـنگ مژده بهار، برای نخستین ‌بار در کـنسرت‌های اروپا اجرا و سپس در ایران ضبط شد. افق مهر نیز آهنگی بود که از اشعار خواجوی کرمانی برگزید و پرویز مشکاتیان کار ساخت آن را انجام داد و بسطامی آن را با صدای دلنشینش خواند.

ایرج بسطامی
ایرج‌بسطامی چهره‌ی ماندگار موسیقی سنتی ایران

تصنیف ‘وطن من’ اثر بسطامی و مشکاتیان، سرود ملی ایران در یونسکو

بسطامی با گروه مشکاتیان به اروپا رفت تا در یک دوره گسترده سه ماهه در آنجا به اجرای آهنگ بپردازد. پس از پایان این سفر و بازگشت به کشور، بسطامی کار خود را روی اشعار ملک الشعرای بهار شروع کـرد و این آلبوم «وطن من» نام گرفت و در سطح گسترده منتشر شد.

در میان قطعات این آلبوم، تصنیف وطن من از طرف سازمان یونسکو به عنوان سرود ملی اعلام شد. مشکاتیان تنها افتخار زندگی‌اش را ملی شدن ترانه وطن من با صدای بسطامی در سازمان یونسکو می‌دانست.

بشنوید تصنیف “وطن من” از ایرج بسطامی

دانلود تصنیف وطن من

اخلاق و و توجه به اصل هنر

ایرج بسطامی در طول فعالیت هنری خود با پیشنهادهای متفاوتی مواجه می‌شد اما نمی‌پذیرفت و سعی در انتخاب کارهای درست و قـابل‌ تأمل‌ داشت‌ اما جبر روزگار و ناملایماتی که‌ در جامعه‌ ‌ هنری ایران وجود دارد، باعث شـد تا ظرفیتی که در صـدایش بـود، تجلی پیدا نکند.
صدای بسطامی در مقایسه با همه خوانندگان موجود و حتی خوانندگان چند دهه گذشته از ویـژگی‌های ممتازی‌ برخوردار بود، نخست آنکه درکی درست و طبیعی از محتوای موسیقی دستگاهی ایران‌ داشت. دوم، حجم قابل قبول صدا هم در منطقه بَم و هم در منطقه اوج داشت و در آخر جنس صدا، قدرت‌ تحریر و سازگاری خیلی سـریع بـا موسیقی که می‌بایست اجرا کند، داشت.
بسطامی ورای ظاهر ساده، شخص هوشمندی بود. این هوشمندی به علاوه تکنیکی که در آوازش‌ وجـود داشـت بـاعث شد با هر آسامبلی اعم‌ از ارکستر سازهای ملی، سمفونیک و…سازگار بـاشد.

آهنگ جاودان گلپونه‌ها از آلبوم رقص آشفته ایرج بسطامی

آلبوم موسیقی «رقص آشفته» به آهنگسازی حسین پرنیا یکی از آلبوم‌های موسیقی ایرج بسطامی بود که در ۱۳۸۱ خورشیدی توسط انتشارات آواز بیستون منتشر شد.
این آلبوم موسیقی شامل ۱۰ تصنیف و ساز و آواز بود که در این میان، قطعه سوم آن یعنی «تصنیف گل‌پونه‌ها» با شعری از هما میر افشار به شدت مورد استقبال قرار گرفت.

گلپونه‌های وحشی یکی از زیباترین و معروف‌ترین آثار ایرج بسطامی است که به خصوص بعد از درگذشت او طی حادثه زلزله بم، آوازه‌ای ملی یافت. نسخه اصلی و استودیویی این تصنیف در همین آلبوم و نسخه‌های کوتاه‌تر مربوط به اجراهای زنده در آلبوم‌های «رقص آشفته» و «کنسرت گل‌پونه‌ها ۱» منتشر شده است.

بسطامی در آلبوم رقص آشفته با ترجیع‌بند “من ماندم تنهای‌تنها” و در مجموعه‌ی افق مهر با “ای خوشا مست و خراب اندر خربات آمده” بر سر زبان‌ها افتاد.

بشنوید: صدای زیبای بسطامی در تصنیف ماندگار گلپونه‌ها:

دانلود تصنیف گلپونه ها

درگذشت و خاموشیِ صدای جادویی

ایرج بسطامی که در زادگاهش شهر بم سکونت داشت، پنجم دی ماه ۱۳۸۲ زیر آوار زلزله‌ی فاجعه‌بار بم ماند و درگذشت.

مزار ایرج بسطامی
مزار بسطامی – بهشت‌زهرای شهر بم

واکنش ها به مرگ ناباورانه‌ی ایرج بسطامی

پایاندغم‌انگیز زندگی بسطامی نه تنها داغ مردم مصیبت‌زده‌ی بم را دو چندان کرده بود، بلکه جامعه‌ی هنری موسیقی ایران را نیز در شوک فرو برد.

کنسرت شجریان در شهر بم ارگ قدیم
علیزاده، همایون و محمدرضا شجریان و کیهان کلهر در کنسرت هم‌نوا با بم در ارگ قدیم

محمدرضا شجریان: «ایرج بسطامی ۶ سال شاگرد من بود. تا میانه دوره عالی هم با من کار کرد. آینده خوبی برایش پیش‌بینی می‌کردم. گلی بود که خیلی زود پرپر شد.»

پرویز مشکاتیان: «ایرج خیلی پتانسیل داشت. وقتی می‌گویم خیلی واقعاً اعتقاد دارم چون من در هیچ زمینه‌ای اغراق نمی‌کنم. ایرج یک حنجره استثنایی بود، حیف.»

ایرج خواجه‌امیری: «صدایش خاص و تکرار نشدنی است. گام‌هایی که می‌خواند را کمتر کسی می‌توانست بخواد ولی خشم طبیعت آن را از ما گرفت»

شهرام ناظری: «زود رفت، من صدای بسطانی را می‌پسندیدم. به نظرم امتیاز وی در این بود که در میان خوانندگان همسن و سال خود که اکثراً راه تقلید را پیشه کار خود ساخته بودند وی مقلد نبود و همین امتیاز بسیار بزرگی برای یک خواننده است. در ضمن ایرج بسطامی سعی داشت احساس منطقه، قومیت و جغرافیای دیار خویش را در صدایش نمایان سازد. همچنین در آثار پرویز مشکاتیان و محمدرضا درویشی آن حس صدای ایرج بسطامی کاملاً نمایان است.»

حسین پرنیا:  «ایرج بسطامی این خصیصه را داشت که واقعاً آنقدر تمیز کار می‌کرد که کار خیلی راحت و به زیبایی هرچه تمام‌تر خوانده می‌شد و یک ذره تحریر یا خوانشی این طرف آن طرف نمی‌شد. ایرج بعضی اوقات دو برداشت می‌خواند و هردو آنقدر زیبا بودند که ما نمی‌دانستیم کدام را انتخاب کنیم و روی موسیقی بگذاریم.»

هوشنگ جاوید: «یقیناً ما به این زودی چهره‌ای مثل بسطامی را نخواهیم داشت و کاش این گوهر در زمان خودش بیشتر درک می‌شد و حال چه فایده دارد که ما در رثای او سخن‌ها بسراییم و از خوبی‌های او بگوییم. ایرج بسیار متواضع و مردم‌دار و درویش مسلک و خاکی بود و از یک اهلیت خاص برخوردار بود و کمتر کسی در این عصر مثل بسطامی است که این ویژگی را داشته باشد.»

کنسرت شجریان کلهر در شهر بم
کنسرت هم‌نوا با بم توسط علیزاده، شجریان و کلهر به یاد ایرج بسطامی

منابع زندگی نامه ایرج بسطامی:

۱- سکوت گویا؛ کتابی کامل درباره بسطامی

۲- وب سایت رسمی بنیاد فرهنگی ایرج بسطامی

۳- ماهنامه مهر،‌ شماره سی و یکم، ۱۳ دی۱۳۸۲،ص۲۲

۴- کتاب ماه هنر، بهمن ۱۳۸۷ خورشیدی

۵- فیاض، محمدرضا، موسیقی آوازی ایران: دیدگاه تاریخی، آوار خوانی، آوار شکافی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

نوشته های مشابه